COVID-19 TAHKİMİN GELECEĞİNİ NASIL ŞEKİLLENDİRECEK?[1]
COVID-19 salgını hayatımızın birçok alanında belirsizliklere yol açtı. Kanada’nın hukuki sistemi de hâlihazırda geçiş dönemi gibi gözüken evreye hızlıca adaptasyon sürecine geçiş için somut ve elle tutulur adımlara girişmiştir ve muhtemelen hukuki altyapısı yeniliklerle evrilebilecektir. Tarihte yerini almış olan her dönüm noktası, çoğu zaman iyiye gitmek üzere kurumsal reformları da beraberinde getirmiştir. İlginç bir şekilde, tahkim dünyası COVID-19’a hızlı bir şekilde adapte olmaktadır. Bunun sebebi tatbiki de tahkimin uygulayıcılarının taleplerine göre şekillenebilmesi, esnek seçeneklere izin vermesi ve yaratıcı çözümlere açık olmasıdır.
Kanada mahkemeleri şuanda, insanların en önemli temel haklarından biri olan adalete erişim hakkını sağlamak için çaba sarf etmektedirler. Geçici bir duraksamanın ardından, Kanada hukuk sistemi geniş çapta davacı kitlesine erişim sağlamak ve acil ailevi ve cezai meseleleri önceliğe almak için çalışmaktadır.
Yerel hukuk sistemlerinin karşılaştıkları zorluklara karşın tahkim esnek olabilmektedir ve özellikle ticari davacılar içi yerel mahkemelerin verebileceğinden daha hızlı sonuç verebilecektir. Örneğin 31 Mart 2020 tarihinde “Queen’s Bench of Alberta” mahkemesi duruşmaların askıya alınması ışığında “avukatları ve halkı arabuluculuk ve tahkim dâhil olmak üzere alternatif uyuşmazlık çözümü yöntemlerine başvurmaya teşvik ettiğini” duyurmuştur. Mahkeme ayrıca 30 Mart 2020’den itibaren geçerli olmak üzere email veya fax yoluyla aldığı, arabuluculuk ve tahkim kararlarının icrasına ilişkin “sulh kararları”da[2] dâhil olmak üzere, mahkemenin yekti alanına giren herhangi bir meselenin çözümüne ilişkin her türlü “sulh kararını” işleme alacağını duyurmuştur.
Hâlihazırda, mahkeme incelemelerinin teknoloji yoluyla mahkeme dışında yapılması tartışılırken tahkim davalarında bu yol zaten bir süredir mevcuttu. Acil önlemlere başvururken tahkim yolu uzun zamandır karar verici mekanizmaya acil bir şekilde ulaşmada zaten etkiliydi. Hâlihazırda, mahkemelerin basılı kâğıt kopyalarına ulaşmada sınırlamaların olmasının ve mahkemeye belge sunma konusunda sıkıntıların yaşanmasının hukuki prosedürü sekteye uğratacağından kaygılanılırken, tahkim yargılaması teknolojiyi, çok miktarda delil niteliğinde kaydın yönetilmesinin gerektiği karmaşık tahkim davalarına rağmen belirgin bir şekilde kullanmaktaydı.
O halde bizi daha çok tahkime başvurmaktan ve daha az yerel mahkemelere gitmekten alıkoyan nedir? Nedeni, şirket sahiplerinin uyuşmazlıklarını, yerel mahkemeler önünde sınırlı nedenlerle itiraz kabiliyetine haiz olacak şekilde özel bir otoritenin çözümüne vermek istemekte isteksiz olmaları olabilir. Başka bir nedeni de, tahkim prosedürünü yürütmenin maliyeti ve yine hakemlere yapılacak olan ödemeler olabilir. Ancak şu an zaman artık adaptasyon zamanı. Yargıya ve iş ilişkilerine erişimin, COVID-19 salgını boyunca mümkün olduğunca duraksamaması gerekmektedir.
Tahkim, genelde taraflar tarafından 1 hakem atanarak uyuşmazlığın çözülmesi için başvurulan alternatif ve etkili bir yoldur. Tahkimin temel yapıtaşlarından biri de sürecin özel ve gizli olmasıdır. Tahkimin diğer avantajı ise prosedürün esnek ve pragmatik olması, etkililiği ve yenilikçi mekanizmalarıdır.
Her ne kadar taraflar sözleşmelerinde bir tahkim şartı kararlaştırmamış da olsalar, uyuşmazlık doğduktan sonra da tahkim yoluna başvurabilirler. Yerel uyuşmazlıklarda yakın zamanda taraflara türlü avantajlar sağlayan ad hoc tahkimin yaygınlaşması beklenmektedir.
Uluslararası tahkim alanının hâlihazırda COVID-19 salgının gölgesinde kendi zorlukları olduğu söylenebilir. Uluslararası tahkim alanında tarafların, hakemlerin ve tanıkların genelde farklı yerlerde olduğu göz önüne alındığında, seyahat kısıtlamaları birçok ülkedeki tahkim duruşmalarının gecikmesi ve ertelenmesine neden olmuştur. Tahkim Kurumları ve Tahkim Mahkemeleri bu kriz süresince ihtiyati tedbir kararları almışlardır. Ne var ki, bu kurumlar da COVID-19 gerçeğine adapte olmaya başlamış gibi gözüküyorlar. Halihazırda bazı kurumlar online başvuru sistemini (ör: LCIA) bazıları ise e mail yoluyla başvuru sistemini (ör: ICC) başvurucularını sunmaktadırlar. Kanada’da bulunan Arbitration Place “Sanal Arbitration Place” isminde bir servisi başvurucularına sunmuştur. Bu sistem kullanıcılara e-duruşma yürütme seçeneği sunmakla birlikte güvenli ve yerinde “mesafeli” çözümler sunarak içinde bulunulan dönemde uyuşmazlık çözüm sürecinin sekteye uğramamasını sağlamaktadır.
Tahkimin ana özelliklerinden biri de kullanıcılarının ihtiyaçlarına uyum sağlayabilmesidir. Uluslararası tahkim teknolojik cihazlara ve kaynaklara artan ihtiyaçla birlikte uygulayıcılarının yeni gerçekliğine daha da adapte olabilecektir. Teknolojik kaynaklar ve aygıtlar tahkime uygulanacak usul hukukunda düzenlenmemiş olsa da tarafların ve hakemlerin rızasıyla kullanılabilecektir. Esasen COVID-19 salgınından önce de, tahkim kullanıcılarının müvekkillerini veya tanıklarını hazır etmek için video konferans sistemini kullanmaları veya sanal toplantılar düzenlemeleri alışılmadık bir durum değildi.
Tahkim uygulamasında teknoloji kullanımına ilişkin odaklanma artarken, uzaktan yapılan incelemelerle birlikte online başvurular sosyal mesafe kuralı ve seyahat kısıtlamalarını aşmak için başlıca geçerli norm haline gelebilecektir. İlk bakışta küresel bir krizin gölgesinde alınan geçici tedbirler gibi görünen uygulamaların COVID-19 tehdidi geçtikten sonra da hayatta kalacağına hiç şüphe yok.
Sonuç olarak, hukuk sistemleri hukuki yollara başvurmada çeşitli yöntemler geliştirildikçe, tahkim yargılaması da bu kapsamda fırsat yakalayabilir. Gerçekten de tahkim yargılaması bazı durumlarda mevcut tek uyuşmazlık çözüm yolu olmakla birlikte gittikçe uyuşmazlık çözümlerinde uygun bir yol haline gelmektedir.
[1] “How will COVID-19 shape the future of arbitration?” isimli yazının tercümesidir. Orijinal metin için https://www.mccarthy.ca/en/insights/blogs/international-arbitration-blog/how-will-covid-19-shape-future-arbitration
[2] Tercümede kullanmış olduğum sulh kararı terimi esasen “consent order” olarak geçmekte. Esasen anglasakson hukukuna ait olan bu ifade bizdeki tarafların sulh olmasına benzediği için bu ifade ile tercüme ettim. Terimin açıklamasına ilişkin açıklama için https://definitions.uslegal.com/c/consent-order/
Your email address will not be published. Required fields are marked *